H συλλογή του λαδάνου από το φυτό cistus

Η αλαδανιά (cistus) εκφύεται σε πάρα πολλά μέρη της Μεσογείου και του κόσμου. Όπως Ελλάδα, Νότια Ιταλία, Ισπανία, Γαλλία, Τουρκία, Αμερική και αλλού. 

 Το λά(β)δανο μαζεύεται με μηχανικά μέσα με τη χρήση ενός ειδικού εργαλείου, το αργαστήρι (κάποιοι το λένε και εργαστήρι) ή λαδανηστήριο (ladanesterion). 

Παλιότερα συλλέγονταν από το τρίχωμα των ...

κατσικιών που έβοσκαν ανάμεσα στις αλαδανιές και το υγρό που εκκρίνονταν από τα φύλλα του φυτού, κολλούσε στο τρίχωμά τους. 

Υπάρχουν αναφορές για συλλογή λαβδάνου σε περιοχές που σήμερα δεν συλλέγεται πλέον, όπως η Βόρειος Αφρική, η κοιλάδα της Γαλαάδ στο Ισραήλ και η Κύπρος. 

Σήμερα έχει περιοριστεί η συλλογή του με το λαδανηστήριο, λόγω της κλιματικής αλλαγής και τις συνέπειές της στα οικοσυστήματα της Ανατολικής αλλά και Δυτικής Μεσογείου . 

Ο Πιέρ Μπελόν

Στο Μεσαίωνα, η συλλογή του ρετσινιού γινόταν με ένα είδος τσουγκράνας εφοδιασμένης με δερμάτινες λουρίδες. 

Το λάδανο κολλούσε στο δέρμα και από τις δερμάτινες λουρίδες το εξήγαγαν οι συλλέκτες του. 

Με ανάλογο τρόπο περιγράφει αναλυτικά και ο Γάλλος περιηγητής Μπελόν (1549 μ.Χ..), την συλλογή του αλαδάνου στην Κρήτη, δίνοντας περιγραφή του εργαλείου που χρησιμοποιούσαν, του λεγόμενου ‘’αργαστηριού’’.  [Pierre Belon (1517 - 1564)]

Joseph Pitton de Tournefort

Το ladanesterion του
Joseph Pitton de Tournefort

Ο Γάλλος βοτανολόγος Joseph Pitton de Tournefort (1656 - 1708) περιγράφει με ακρίβεια το λαδανηστήριο, παραθέτοντας λεπτομερές σχεδιάγραμμα, στο βιβλίο του "Ταξίδι στην Κρήτη και τις νήσους του αρχιπελάγους" (1700 - 1702). 

Διοσκουρίδης (40-90 μ.Χ.)

Ο Διοσκουρίδης μας δίνει λεπτομερή περιγραφή του αρχαίου τρόπου συλλογής του: «Η έκκριση των φυτών κολλά στα γένια και στα πόδια των τράγων και των κατσικιών όταν βόσκουν και από εκεί μαζεύεται και ζυμώνεται για να πάρει την τελική του μορφή». 

Επίσης, στο Περί ύλης ιατρικής (Α, 97), περιγράφει έναν τρόπο που μοιάζει πάρα πολύ με τον τρόπο που συλλέγεται ακόμη και σήμερα σε περιοχές της Κρήτης:  

"Ένιοι δε και σχοινία επισύρουσι τοις θάμνοις και το προπλασθέν αυτοίς λίπος αποξύσαντες αναπλάσσουσιν". Όπως ακριβώς μέχρι σήμερα δηλαδή! 

Από το Μεσαίωνα ως και τη σημερινή εποχή η συλλογή του λαδάνου (κατά παγκόσμια αποκλειστικότητα) με παραδοσιακό τρόπο γίνεται ακόμα σε μια συγκεκριμένη περιοχή της Κρήτης, με επίκεντρο το χωριό Σίσες (της Επαρχίας Μυλοποτάμου, Δήμος Γεροποτάμου).

 Στις Σίσες υπάρχουν διάσπαρτες μεγάλες περιοχές στις πλαγιές των βουνών, όπου ευδοκιμούν πέντε διαφορετικές ποικιλίες αλαδανιάς και κυρίως η λαδανοπαραγωγός ποικιλία Cistus Creticus με τα υπέροχα και υπερευαίσθητα γαλάζια-μωβ λουλούδια.
Οι περιοχές αυτές ονομάζονται αλαδανότοποι. 

Στα τέλη περίπου Μαΐου κάθε χρόνο, μόλις αρχίσει η ζέστη του καλοκαιριού, οι αλαδανιές είναι έτοιμες για να αρχίσει η συλλογή του αλαδάνου.

Οι συλλέκτες του αλάδανου (αλαδανάρηδες) χρησιμοποιούν το αργαστήρι, την ξύλινη κατασκευή που πάνω της έχουν δέσει πλαστικά λουριά.

 Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα τα λουριά κατασκευάζονταν από δέρμα ζώου σε μακριές (σχεδόν 1 μέτρο) και στενές λουρίδες.
Ακριβώς όπως το περιγράφει και το απεικονίζει στην περιήγησή του ο Joseph Pitton de Tournefort.

Τις τελευταίες δεκαετίες τα δερμάτινα λουριά αντικαταστάθηκαν από πλαστικά που βοηθούν ακόμη περισσότερο την εργασία, μια και προσροφούν τον αλάδανο πολύ καλύτερα.

Τα πλαστικά λουριά, λέγεται ότι προστέθηκαν από τον Ιωάννη Γ. Τσικαλά ή Χριστουλογιάννη (κάτοικος Σισών) στο αργαστήρι ….
Επιπλέον από τα πλαστικά λουριά συλλέγεται εξ’ ολοκλήρου η ποσότητα αλαδάνου που έχει συλλεχθεί (κολλήσει, μαζευτεί) πάνω τους!
 Ο αλάδανος μαζεύεται μόνο με ηλιοφάνεια και σε ψηλές θερμοκρασίες.
Διαφορετικά το φυτό … δεν ιδρώνει! Σέρνοντας το αργαστήρι και τα λουριά του πάνω στον αγκίσαρο ο ιδρώτας του φυτού μαζεύεται πάνω στο λουρί και πολύ γρήγορα στερεοποιείται και γίνεται μαύρος.
Από τα λουριά συλλέγεται, πλάθεται και αργότερα στη σκιά γίνεται πολύ σκληρός, έτσι ώστε να απαιτείται ξανά η έκθεσή του στον ήλιο για να μαλακώσει.
Το φυτό φυσικά για να ξαναδώσει ιδρώτα χρειάζεται να ξεκουραστεί μία ή δύο μέρες ανάλογα με τις θερμοκρασίες της εποχής!
 Μπορεί να φαίνεται απλή και εύκολη η συλλογή του αλαδάνου αλλά δεν είναι καθόλου έτσι.
Είναι πολύ κουραστική και γι’ αυτό η παραδοσιακή συλλογή του τείνει προς εξαφάνιση!

Αφού τελειώσει η περισυλλογή του αλαδάνου και τα γαλάζια λουριά του αργαστηριού, έχουν μαυρίσει, δηλαδή ο ιδρώτας του αγκίσαρου έχει στερεοποιηθεί, τότε πρέπει να βγει από τα λουριά ο αλάδανος.

Οι αλαδανάρηδες αποθέτουν τα αργαστήρια, αρκετή ώρα κάτω από τον ήλιο για να μαλακώσει η μαύρη πάστα που βρίσκεται πάνω στα λουριά.
 Το τελευταίο στάδιο της περισυλλογής του αλαδάνου είναι ο καθαρισμός των λουριών του αργαστηριού.
Για να καθαριστούν τα λουριά, γίνεται χρήση ενός απλού εργαλείου του ξυστριού, κατασκευασμένο συνήθως από δύο μεντεσέδες.
Με το ξυστρί σφίγγουν το λουρί και τραβώντας το, μαζεύουν τον αλάδανο. Όταν περάσει λίγη ώρα το υλικό που έχει μαζευτεί, γίνεται σκληρό.
Συνήθως το πλάθουν σε πλάκες όσο είναι ακόμα μαλακό για να είναι ευκολότερη η συσκευασία και αποθήκευσή του.
Ένα αργαστήρι μπορεί να μαζέψει γύρω στο ένα κιλό αλάδανο.